Ο βήχας, από το βία και χέειν (βγάζω), είναι ένα φυσιολογικό αντανακλαστικό αλλά και το συχνότερο σύμπτωμα από το αναπνευστικό σύστημα. Η αποστολή του είναι η αποβολή κάθε ερεθιστικής ουσίας ή ξένου σώματος που εισχωρεί στο αναπνευστικό, από το επίπεδο του φάρυγγα, έως και βαθιά στους πνεύμονες. Είναι εντυπωσιακό το ότι η ταχύτητα του αέρα που βγαίνει από τους πνεύμονες με το βήχα αγγίζει τα 120χλμ/ώρα. Το αντανακλαστικό του βήχα ελέγχεται από τη βούληση και είναι σημαντική η ψυχογενής εξάρτησή του. Είναι σύνηθες σε συγκεντρώσεις πλήθους, όταν κάποιος αρχίσει να βήχει, να βρίσκει πολλούς μιμητές. Από την άλλη, ένας αυστηρός δάσκαλος μπορεί στην κυριολεξία να «κόψει το βήχα» των μαθητών του, όταν αυτός οφείλεται σε μίμηση. Η διάκριση ανάμεσα στο φυσιολογικό βήχα και σε αυτόν που αποτελεί σύμπτωμα νόσου δεν είναι πάντα εύκολη. Άτομα φυσιολογικά μπορεί να βήχουν κατά τις πρωινές ώρες. Η εισπνοή ερεθιστικών σωματιδίων όπως σκόνης ή καπνού προκαλεί σε όλους βήχα. Οι μισοί περίπου από τους καπνιστές παρουσιάζουν επίμονο βήχα, χωρίς να υπάρχει κάποια νόσος. Ωστόσο ο κοινός «τσιγαρόβηχας» αποτελεί το πρελούδιο της χρόνιας βρογχίτιδας των καπνιστών.
Ο βήχας ονομάζεται παραγωγικός όταν συνοδεύεται από απόχρεμψη, δηλαδή πτύελα που μπορεί να είναι διάφανα ή κίτρινα και πυώδη. Αντιθέτως ο ξηρός βήχας έχει ελάχιστη έως καθόλου απόχρεμψη. Το συχνότερο αίτιο του παραγωγικού βήχα είναι οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, που οφείλονται σε μικρόβια. Συχνά στις περιπτώσεις αυτές τα πτύελα είναι πυώδη, βλεννώδη ή κολλώδη, λευκωπά ή κιτρινωπά, ανάλογα με το βάθος στο οποίο εντοπίζεται η λοίμωξη και το υπεύθυνο μικρόβιο (π.χ. πράσινα πτύελα στην πνευμονία από ψευδομονάδα). Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού που οφείλονται σε ιούς εμφανίζουν συχνότερα ξηρό βήχα ή αν υπάρχει απόχρεμψη αυτή συνήθως είναι διάφανη και υδαρής).Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού μπορεί να προκαλέσουν και χρόνιο βήχα, όταν προκαλούνται από μύκητες ή το μικρόβιο της φυματίωσης. Εκτός από τις λοιμώξεις, οξεία εμφάνιση βήχα προκαλεί η εισπνοή ερεθιστικών ουσιών, όπως αναθυμιάσεις ερεθιστικών αερίων ή καθαριστικών υγρών (π.χ. χλωρίνη).
Χρόνιο βήχα προκαλεί συχνότερα από κάθε άλλη αιτία το κάπνισμα. Ο βήχας των καπνιστών είναι εντονότερος το πρωί, είναι ξηρός και υποχωρεί πλήρως ένα μήνα μετά την διακοπή καπνίσματος. Ο βήχας όμως των καπνιστών γίνεται παραγωγικός και μόνιμος όταν, εξαιτίας του καπνίσματος, έχει αναπτυχθεί χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια (χρόνια βρογχίτιδα ή εμφύσημα). Χρόνιο βήχα προκαλούν αναπνευστικές παθήσεις, με συχνότερες το βρογχικό άσθμα, τη βρογχεκτασία, την πνευμονική ίνωση και τα νεοπλάσματα των πνευμόνων. Ο βήχας όμως μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα παθήσεων από την καρδιά όπως στην περίπτωση της καρδιακής ανεπάρκειας (χρόνιος ξηρός βήχας) και του πνευμονικού οιδήματος (οξύς παραγωγικός βήχας), ενώ μπορεί επίσης να συνοδεύει νεοπλάσματα των πνευμόνων. Συχνά χρόνιο ξηρό βήχα προκαλούν η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, η ρινίτιδα και η φαρυγγίτιδα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί ανεπιθύμητη ενέργεια φαρμάκων (αντιυπερτασικά φάρμακα).
Αγγελος Π. Καρατζαφέρης, Ειδικός Παθολόγος/ Επιστημονικός Συνεργάτης για την υπηρεσία GET WELL Natural Corner
Αριστούχος Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Ειδικότητα στην Εσωτερική Παθολογία στην Κλινική της Παθολογικής Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
