Ο βήχας, από το βία και χέειν (βγάζω), είναι ένα φυσιολογικό αντανακλαστικό αλλά και το συχνότερο σύμπτωμα από το αναπνευστικό σύστημα. Η αποστολή του είναι η αποβολή κάθε ερεθιστικής ουσίας ή ξένου σώματος που εισχωρεί στο αναπνευστικό, από το επίπεδο του φάρυγγα, έως και βαθιά στους πνεύμονες. Είναι εντυπωσιακό το ότι η ταχύτητα του αέρα που βγαίνει από τους πνεύμονες με το βήχα αγγίζει τα 120χλμ/ώρα. Το αντανακλαστικό του βήχα ελέγχεται από τη βούληση και είναι σημαντική η ψυχογενής εξάρτησή του. Είναι σύνηθες σε συγκεντρώσεις πλήθους, όταν κάποιος αρχίσει να βήχει, να βρίσκει πολλούς μιμητές. Από την άλλη, ένας αυστηρός δάσκαλος μπορεί στην κυριολεξία να «κόψει το βήχα» των μαθητών του, όταν αυτός οφείλεται σε μίμηση. Η διάκριση ανάμεσα στο φυσιολογικό βήχα και σε αυτόν που αποτελεί σύμπτωμα νόσου δεν είναι πάντα εύκολη. Άτομα φυσιολογικά μπορεί να βήχουν κατά τις πρωινές ώρες. Η εισπνοή ερεθιστικών σωματιδίων όπως σκόνης ή καπνού προκαλεί σε όλους βήχα.
Ο βήχας ονομάζεται παραγωγικός όταν συνοδεύεται από απόχρεμψη, δηλαδή πτύελα που μπορεί να είναι διάφανα ή κίτρινα και πυώδη. Αντιθέτως ο ξηρός βήχας έχει ελάχιστη έως καθόλου απόχρεμψη. Το συχνότερο αίτιο του παραγωγικού βήχα είναι οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, που οφείλονται σε μικρόβια. Συχνά στις περιπτώσεις αυτές τα πτύελα είναι πυώδη, βλεννώδη ή κολλώδη, λευκωπά ή κιτρινωπά, ανάλογα με το βάθος στο οποίο εντοπίζεται η λοίμωξη και το υπεύθυνο μικρόβιο (π.χ. κίτρινα πυώδη πτύελα στην πνευμονία από στρεπτόκοκκο ή από αιμόφιλο του κοκκύτη). Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού που οφείλονται σε ιούς (κοινό κρυολόγημα, γρίπη, ιλαρά, αναπνευστικός συγκυτιακός ιός) εμφανίζουν συχνότερα ξηρό βήχα ή αν υπάρχει απόχρεμψη, αυτή συνήθως είναι διάφανη και υδαρής.
Στα παιδιά συχνά ο βήχας οφείλεται σε τραχειίτιδα ή οξεία λαρυγγίτιδα, οπότε είναι υλακώδης και συνοδεύεται από αλλαγή στη χροιά της φωνής, ενώ στον κοκκύτη ο βήχας έρχεται με παροξυσμούς που μπορεί να συνοδεύονται και από εμετό. Συχνά σε παθήσεις της μύτης ή του φάρυγγα (ρινίτιδα, παραρρινοκολπίτιδα,φαρυγγίτιδα) υπάρχει οπισθορινική έκκριση και η αποβολή των εκκριμάτων αυτών με το βήχα δίνει την εντύπωση του παραγωγικού βήχα. Επίσης στα παιδιά μπορεί να προκληθεί βήχας από ερεθισμό του αυτιού, όπως π.χ. όταν τοποθετούν ξένα σώματα ή όταν υπάρχει φλεγμονή (ωτίτιδα).
Εκτός από τις λοιμώξεις, οξεία εμφάνιση βήχα στα παιδιά προκαλεί η εισπνοή ερεθιστικών ουσιών, όπως αναθυμιάσεις ερεθιστικών αερίων και ο καπνός. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως το παθητικό κάπνισμα είναι εξίσου επιβαρυντικό για τον οργανισμό με το ενεργητικό, πόσο μάλλον για το ευαίσθητο αναπνευστικό σύστημα των παιδιών.
Χρόνιο βήχα στα παιδιά προκαλεί συχνότερα το αλλεργικό βρογχικό άσθμα. Ο βήχας του άσθματος συνοδεύεται από συριγμό (σφύριγμα) στην αναπνοή, εκλύεται πάνω σε σωματική προσπάθεια ή μετά από έκθεση σε ψυχρό αέρα και σε αλλεργιογόνα (οικιακή σκόνη, τρίχωμα ζώων) και κατά κύριο λόγο επιδεινώνεται τη νύχτα. Χρόνιο βήχα προκαλούν και αναπνευστικές παθήσεις, με συχνότερες τις συγγενείς βρογχιεκτασίες και την κυστική ίνωση.
Αγγελος Π. Καρατζαφέρης, Ειδικός Παθολόγος/ Επιστημονικός Συνεργάτης για την υπηρεσία GET WELL Natural Corner
Αριστούχος Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Ειδικότητα στην Εσωτερική Παθολογία στην Κλινική της Παθολογικής Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
