Βιταμίνη A
Η Βιταμίνη Α είναι βιταμίνη λιποδιαλυτή και βρίσκεται σε στα ψάρια, στα αβγά των ψαριών και κυρίως στο ηπατέλαιο τους (μουρουνέλαιο), στα προϊοντα και στο ήπαρ διαφόρων ζώων. Οι απαιτήσεις του ανθρώπινου οργανισμού σε βιταμίνη Α είναι περίπου 4-5000 ΙU την ημέρα που θεωρούνται μικρά ποσά. Μικρότερες ποσότητες δημιουργούν υποβιταμίνωση και έχουν συνέπειες κυρίως στην όραση. Στα βρέφη και στα παιδιά έλλειψη της βιταμίνης μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια ξηροφθαλμία. Η υπερβολική δόση βιταμίνης Α με ποσότητες που υπερβαίνουν τα 100.000 ΙU την ημέρα, μπορεί να έχει πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Τα συμπτώματα αυτής της υπερβιταμίνωσης, είναι: ναυτίες, ξήρανση του δέρματος, πτώση των μαλλιών, πόνος στα οστά, υπνηλία και υπερβολική κόπωση.
Βιταμίνη Β1
Εμπειρικές ονομασίες: Θειαμίνη, ανευρίνη
Η Βιταμίνη Β1 ανήκει στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β και είναι υδατοδιαλυτή. Η θειαμίνη αναγνωρίστηκε ως βιταμίνη το 1912 και η δομή της αποσαφηνίστηκε το 1936. Βρίσκεται σε αφθονία στους σπόρους των δημητριακών και στη μαγιά της μπύρας. Η ημερήσια απαίτηση του οργανισμού είναι 1,5 mg.
Βιταμίνη Β2
Εμπειρική ονομασία: Ριβοφλαβίνη
Η Βιταμίνη Β12 είναι μέλος του συμπλέγματος των βιταμινών Β, υδατοδιαλυτή. Είναι κίτρινη και, χημικά, αζωτούχος οργανική ένωση. Βρίσκεται σε αφθονία στο γάλα και στο ασπράδι του αβγού. Λειτουργεί ως τμήμα των διαφόρων ενζυμικών συστημάτων που ασχολούνται με την οξείδωση των αμινοξέων και των υδατανθράκων. Η ριβοφλαβίνη δεν δρα στην ελεύθερη μορφή της, αλλά μετά από πολύπλοκες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό. Ένα ενήλικο άτομο χρειάζεται 1,3-1,7 mg βιταμίνης Β2 την ημέρα. Η έλλειψη της προκαλεί κοκκίνισμα και σκάσιμο των χειλιών, φλεγμονή της γλώσσας, οφθαλμικές διαταραχές κ.α.
Βιταμίνη Β3
Εμπειρική ονομασία: Νιασίνη, νικοτινικό οξύ
Η Βιταμίνη Β3 είναι γνωστότερη ως βιταμίνη PP και με τις ονομασίες νικοτινικό οξύ ή νικοτιναμίδιο. Είναι υδατοδιαλυτή και μέλος του συμπλέγματος Β. Ένα ενήλικο άτομο χρειάζεται 20 mg βιταμίνης Β3 την ημέρα. Η Β3 βρίσκεται άφθονη στις τροφές ζωικής προέλευσης, λίγο στις φυτικές και απουσιάζει από ορισμένες άλλες τροφές, όπως οι πατάτες, το λάδι, τα άλευρα αραβοσίτου και σίκαλης. Η έλλειψή της προκαλεί την ασθένεια πελλάγρα εξ ου και η ονομασία της PP (pellagra preventive = πρόληψη πελλάγρας). Η ασθένεια αυτή εκδηλώνεται με δερματίτιδες και φυσαλίδες στο σώμα, διάρροιες, ναυτίες, εμέτους κ.α.
Βιταμίνη Β5
Εμπειρική ονομασία: Παντοθενικό οξύ
Η Βιταμίνη Β5 ανήκει στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β, βρίσκεται σε όλους τους ιστούς και είναι αναγκαία στο μεταβολισμό των υδατανθράκων. Στον άνθρωπο δεν έχει διαπιστωθεί αβιταμίνωση παντοθενικού οξέος, γιατί παράγεται συνθετικά από τη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου και η διάδοσή του στις τροφές είναι πολύ μεγάλη (γι’ αυτό πήρε και την ονομασία, από τη λέξη πάντοθεν). Η ημερήσια απαίτηση του ανθρώπινου οργανισμού είναι 10 mg.
Βιταμίνη Β6
Εμπειρικές ονομασίες: Πυριδοξίνη, αδερμίνη
Η Βιταμίνη Β6 είναι θρεπτικό συστατικό απαραίτητο στα ζώα και στους μικροοργανισμούς, υδατοδιαλυτή και μέλος του συμπλέγματος Β. Απομονώθηκε ως καθαρή μορφή βιταμίνης το 1938, βρίσκεται δε σε τρεις μορφές γνωστές με τις ονομασίες πυριδοξίνη, πυριδοξαμίνη και πυριδοξάλη. Λειτουργεί στο σχηματισμό των αμινοξέων και υπεισέρχεται σε ορισμένες διαδικασίες μεταβολισμού των λιπών και των υδατανθράκων. Ανευρίσκεται στα περισσότερα φυτά και τα ζώα, γι αυτό σπάνια παρατηρείται αβιταμίνωση Β6 στον άνθρωπο. Η έλλειψη της προκαλεί νευρολογικές διαταραχές, δερματίτιδα και γαστρεντερίτιδα.
Βιταμίνη Β7
Η Βιταμίνη Β7 έχει καταχωρηθεί στην ομάδα των βιταμινών Β υπό την ονομασία Β7 και είναι πλέον γνωστότερη με την ονομασία βιοτίνη. Πρόκειται για κρυσταλλική αζωτούχο οργανική ένωση διαλυτή στο νερό και την αλκοόλη αλλά αδιάλυτη στους άλλους οργανικούς διαλύτες. Είναι από τις πιο παλιές γνωστές βιταμίνες Η βιοτίνη είναι πολύ διαδεδομένη στα φυσικά προϊόντα και οι πλουσιότερες πηγές της είναι το μοσχαρίσιο συκώτι, τα φιστίκια, η σοκολάτα και τα αβγά. Οι ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού είναι 100 mg περίπου. Η έλλειψη της από τον οργανισμό είναι αρκετά σπάνια αλλά εάν συμβεί τότε προκαλεί στον άνθρωπο δερματίτιδα, γαστρεντερίτιδα και μυϊκούς πόνους.
Βιταμίνη Β9
Το φυλλικό οξύ, γνωστό και ως φολικό οξύ, φολασίνη, βιταμίνη Β9 ή πτεροϋλο-L-γλουταμικό οξύ, είναι μια οργανική ένωση που ανήκει στο σύμπλεγμα υδατοδιαλυτών βιταμινών Β. Αποτελείται από το υδροξυ-αμινο-παράγωγο της πτεριδίνης, το π-αμινοβενζοϊκό οξύ και το L-γλουταμικό οξύ. Το φυλλικό οξύ είναι απαραίτητο για αρκετά μεταβολικά μονοπάτια. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνθέσουν το φυλλικό και γι’αυτό το λόγο το λαμβάνουν μέσω της διατροφής. Το φυλλικό χρειάζεται για την σύνθεση των βάσεων από τις αποτελείται το DNA και γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητο για την σύνθεση, επιδιορθώση και μεθυλίωση του DNA. Επίσης είναι συμπαράγοντας σε συγκεκριμένες βιολογικές αντιδράσεις. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την γρήγορη κυτταρική διαίρεση και ανάπτυξη, όπως στο νεογνό και στην εγκυμοσύνη. Το φυλλικό επίσης είναι απαραίτητο για την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και δρα προληπτικά ως προς την αναιμία.
Βιταμίνη Β12
Εμπειρική ονομασία: Κυανοκοβαλαμίνη
Η Βιταμίνη Β12 είναι κρυσταλλική ένωση και μέλος του υδατοδιαλυτού συμπλέγματος Β. Είναι το μοναδικό, μέχρι σήμερα, φυσικό προϊόν που περιέχει κοβάλτιο, στο οποίο οφείλει και το ζωηρό κόκκινο χρώμα του. Στον άνθρωπο είναι δύσκολο να παρατηρηθεί καθαρή μορφή αβιταμίνωσης Β12. Συνήθως συνοδεύεται με έλλειψη φυλλικού οξέος και άλλων παραγόντων. Για την απορρόφησή της από το πεπτικό σύστημα είναι απαραίτητη η παρουσία ενός άλλου παράγοντα, του ενδογενούς παράγοντα. Όταν λείπει αυτός ο παράγοντας, η Βιταμίνη Β12 δεν απορροφάται και έτσι εξηγείται η εμφάνιση της κακοήθους αναιμίας. Η Β12 δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στη φύση και πηγές της είναι το συκώτι διαφόρων ζώων και οι καλλιέργειες διαφόρων μικροοργανισμών. Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 μπορεί να προκληθεί ακόμα από αποκλειστική χορτοφαγία ή από ασθένειες του παχέος εντέρου όπως τα εγκολπώματα και άλλες παθήσεις του λεπτού εντέρου, που επιδρούν στην απορροφητική ικανότητά του. Η χορήγηση Β12 αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή της κακοήθους αναιμίας και άλλων παθολογικών καταστάσεων.
Βιταμίνη C
H Βιταμίνη C έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και είναι αναγκαία για τις διάφορες μεταβολικές λειτουργίες Πρόκειται για μια ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία με πολλές ευεργετικές ιδιότητες για τον άνθρωπο. Η Βιταμίνη C έχει σημαντικές δράσεις, ιδιαίτερα για την καταπολέμηση των μολύνσεων, την ανάπτυξη του σώματος, την επούλωση και συντήρηση των ιστών. Συμβάλλει στη σύνθεση του κολλαγόνου. Βοηθά επιπλέον στην απορρόφηση του σιδήρου φυτικής προέλευσης από το γαστρεντερικό σύστημα. Η έλλειψη της οδηγεί σε σκορβούτο.
H βιταμίνη C συμβάλλει σύμφωνα με τις αναφορές 2009· 7(9):1226 ΚΑΙ 2010·8(10):1815 της EFSA (ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 432/2012 THΣ ΕΕ):
- στη διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τη διάρκεια και μετά από έντονη σωματική άσκηση
- στο φυσιολογικό σχηματισμό του κολλαγόνου για τη φυσιολογική λειτουργία των οστών, των χόνδρων, των αιμοφόρων αγγείων, του δέρματος και των ούλων
- στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος
- στη φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος
- στη φυσιολογική λειτουργία των μεταβολικών διεργασιών που αποσκοπούν στην παραγωγή ενέργειας
- στην προστασία των κυττάρων από το οξειδωτικό στρες
- στη φυσιολογική ψυχολογική λειτουργία
- στην αύξηση απορρόφησης του σιδήρου
Βιταμίνη D
Εμπειρική ονομασία: Χοληκαλσιφερόλη, Αντιρραχιτική βιταμίνη
Η Βιταμίνη D στην πραγματικότητα πρόκειται για σύμπλεγμα δύο βιταμινών, D2 και D3. Χημικά είναι δύο λιποδιαλυτές αλκοόλες που σχηματίζονται από την υπεριώδη ακτινοβολία (ηλιακό φως) επί των στερολών που υπάρχουν στο ανθρώπινο δέρμα. Η υπεριώδης ακτινοβολία μετατρέπει την 7-δεϋδροχοληστερόλη σε βιταμίνη D3 και την εργοστερόλη σε βιταμίνη D2. Η βιταμίνη D3 είναι αρκετά πιο αποτελεσματική από την D2. Αφού οι δύο βιταμίνες σχηματιστούν, μία αντίδραση, που πραγματοποιείται στο ήπαρ, τις μετατρέπει σε ενώσεις που συμμετέχουν στη μεταβολική απόθεση του ασβεστίου.
Βιταμίνη E
Εμπειρική ονομασία: Τοκοφερόλη
Η Βιταμίνη Ε είναι λιποδιαλυτή οργανική ένωση. Βρίσκεται κυρίως στο έλαιο ορισμένων φυτών, όπως το σιτάρι που είναι ιδιαίτερα πλούσια πηγή. Έχει ανακαλυφθεί ένας αριθμός ενώσεων που διαθέτουν παρόμοια λειτουργικότητα με τη βιταμίνη Ε , λέγονται τοκοφερόλες και διακρίνονται με τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου α, β, γ, δ, ε, ζ και η. Η πιο σημαντική είναι η α τοκοφερόλη. Η αβιταμίνωση Ε προκαλεί στείρωση, τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα, καθώς και βλάβες των ιστών, ιδιαίτερα του νευρικού και του μυϊκού. Στον άνθρωπο πραγματική αβιταμίνωση Ε είναι πολύ δύσκολο να εμφανιστεί, λόγω της διάδοσης της στα φυτά. Βιταμίνη Ε χορηγείται θεραπευτικά σε περιπτώσεις συχνών αποβολών (εξ ου και “τοκοφερόλη”) καθώς και μυϊκής δυστροφίας με πολύ καλά αποτελέσματα. Επιβραδύνει τη καταστροφή των βιολογικών μεμβρανών. Οι ημερήσιες ανάγκες για τον άνθρωπο φαίνεται ότι είναι γύρω στα 15 mg.
Ca
Το ασβέστιο αποτελεί το 1,5% του σωματικού βάρους και το 99% του ασβεστίου απαντά στα οστά, υπό μορφή συμπλόκου, το δε 1% ανευρίσκεται στα δόντια, το δέρμα και το πλάσμα του αίματος.
Το ασβέστιο:
- Έχει δομικό ρόλο, συμβάλλει μαζί με το φωσφόρο στην οστεοποίηση
- Πήξη του αίματος, είναι απαραίτητη η παρουσία του για τη μετατροπή της προθρομβίνης σε θρομβίνη
- Η συσπαστικότητα των μυών
- Ελάττωση της νευρομυϊκής διεγερσιμότητας
- Διατήρηση της συσταλτικότητας του καρδιακού μυός
- Απαραίτητο για την παραγωγή ορμονών
- Απαραίτητο για τη δράση και έκκριση ορμονών
- Απαραίτητο για τη διατήρηση της λειτουργικότητας της κυτταρικής μεμβράνης.
- Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα του οργανισμού
Mg
Εξαιτίας της μεγάλης αλληλεπίδρασης μεταξύ των ιόντων του φωσφόρου και του μαγνησίου, τα ιόντα μαγνησίου είναι απαραίτητα για τη δημιουργία των νουκλεϊκών οξέων. Πάνω από 300 ένζυμα απαιτούν την παρουσία ιόντων μαγνησίου για την καταλυτική δράση τους. Το μαγνήσιο είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης διατροφής. Το σώμα ενός ενήλικα περιέχει περίπου 24 γραμμάρια μαγνησίου, με το 60% στο σκελετό, το 39% εντός των κυττάρων (20% στους σκελετικούς μύες) και το υπόλοιπο 1% εκτός των κυττάρων. Στο ανθρώπινο σώμα επίσης φαίνεται το μαγνήσιο να διευκολύνει την απορρόφηση του ασβεστίου.
Fe
Ο σίδηρος θεωρείται απαραίτητο ανόργανο στοιχείο για όλους τους οργανισμούς, καθώς έχει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό και είναι απαραίτητα προσθετική ομάδα για εκατοντάδες ένζυμα και πρωτεΐνες, όπως οι πρωτεΐνες που μεταφέρουν οξυγόνο. Η έλλειψη σιδήρου καλείται σιδηροπενία
Zn
Ο ψευδάργυρος απαντάται στα οστρακοειδή και σε πολύ μικρότερο βαθμό στις ζωικες πρωτεΐνες, στα φασόλια, στα καρύδια, στα δημητριακά ολικής αλέσεως, στον πασατέμπο και στους ηλιόσπορους. Η ανεπάρκεια ψευδαργύρου προκύπτει από την ανεπαρκή πρόσληψη ψευδαργύρου ή την ανεπαρκή απορρόφηση από το σώμα. Ενδείξεις ανεπάρκειας ψευδαργύρου περιλαμβάνουν απώλεια μαλλιών, δερματικές κακώσεις, διάρροια, αδυνάτισμα των ιστών του σώματος, και, τελικά, θάνατο. Η όραση, η γεύση, η όσφρηση και η μνήμη συνδέονται επίσης με τον ψευδάργυρο και μια ανεπάρκεια σε ψευδάργυρο μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργίες σε αυτές τις αισθήσεις και στα σχετικά όργανα.
Cu
Ο χαλκός είναι απαραίτητο ιχνοστοιχείο, τόσο στα ζώα όσο και στα φυτά. Ανευρίσκεται σε ποικιλία ενζύμων, όπως την υπεροξειδάση του Κυτοχρώματος C και την υπεροξειδισμουτάση. Στα ανώτερα ζώα έχει διαπιστωθεί ότι η παρουσία χαλκού διευκολύνει την απορρόφηση σιδήρου από τον οργανισμό. H υπερβολική απόθεση χαλκού στους ιστούς προκαλεί την Νόσο του Wilson, ενώ χρόνια έλλειψη χαλκού προκαλεί δυσλειτουργία στην σύνθεση δοπαμίνης, με συνέπεια την εμφάνιση κατάθλιψης, στην σύνθεση μελανίνης από τα δερματικά κύτταρα, καθώς και δυσλειτουργίες στον μεταβολισμό των λιπών και των τριγλυκεριδίων.
Se
Το σελήνιο είναι ένα απαραίτητο για τον οργανισμό μας ιχνοστοιχείο, το οποίο συναντάμε συνήθως σε φυτά, θαλασσινά και κρεατικά και το χρειαζόμαστε σε μικρές ποσότητες, καθώς αποτελεί αντιοξειδωτικό και απαραίτητο συστατικό διάφορων ενζύμων. Σε συνεργασία με τη βιταμίνη Ε, τη βιταμίνη C, τη γλουταθειόνη και τη βιταμίνη Β3, το σελήνιο δρα σαν αντιοξειδωτικό εμποδίζοντας τη δράση των ελεύθερων ριζών στον οργανισμό. Ακόμη, το σελήνιο είναι απαραίτητο για τη σωστή λειτουργία του θυρεοειδή, τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και μπορεί να ευεργετήσει την ανδρική γονιμότητα βελτιώνοντας την κινητικότητα του σπέρματος.
